Ograniczenia i zakazy związane z przywozem i wywozem z Unii Europejskiej (UE) okazów roślin i zwierząt gatunków zagrożonych wyginięciem (Konwencja Waszyngtońska - CITES). Postanowienia Konwencji Waszyngtońskiej od 1 maja 2004 r. są realizowane na podstawie rozporządzeń Unii Europejskiej.
Co nazywamy okazem
Okazem w myśl przepisów jest:
- każde zwierzę lub roślina (gatunku chronionego), żywe lub martwe, każda jego część lub produkt pochodny, również zawarty w innych towarach lub nie oraz
- wszelkie inne towary, które zgodnie z dołączonym dokumentem, opakowaniem lub oznakowaniem lub etykietą lub wszelkimi innymi okolicznościami maja zawierać lub zawierają części lub produkty pochodne zwierząt lub roślin należących do tych gatunków
- chyba że na podstawie wyraźnego wyłączenia takie części lub produkty pochodne nie podlegają rozporządzeniu lub przepisom odnoszącym się do załącznika, w którym dane gatunki są wymienione (art. 2 lit. t rozporządzenia Rady (WE) nr 338/97 z dnia 9 grudnia 1996 r. w sprawie ochrony gatunków dzikiej fauny i flory w drodze regulacji handlu nimi).
Lista gatunków, które są chronione znajduje się w rozporządzeniu Komisji Europejskiej (Rozporządzenie Komisji (UE) Nr 2017/160 z dnia 20 stycznia 2017 r. zmieniające rozporządzenie Rady (WE) nr 338/97 w sprawie ochrony gatunków dzikiej fauny i flory w drodze regulacji handlu nimi – lista gatunków zagrożonych wyginięciem).
Okazem są m.in. :
- żywe rośliny i zwierzęta,
- wypchane zwierzęta i trofea myśliwskie,
- wyroby z kości, rogów, zębów zwierząt (kość słoniowa),
- naszyjniki, pierścionki i inne wyroby, które zawierają części roślin i zwierząt chronionych,
- torebki, buty, portfele, paski do spodni wykonane ze skór węży, krokodyli, waranów itp.,
- lekarstwa zawierające sproszkowane fragmenty zwierząt lub roślin (tzw. medycyna orientalna).
Jakie gatunki są zagrożone wyginięciem
Gatunków zagrożonych wyginięciem, wpisanych na specjalną listę, jest ok. 30 tys., z czego ok. 10 tys. to zwierzęta.
W tabeli poniżej wskazano grupy zwierząt i roślin objętych kompleksową ochroną, tzn. wszystkie gatunki zwierząt lub roślin z tych grup są chronione. To z nich najczęściej wykonuje się pamiątki sprzedawane turystom, na przywóz których niezbędne jest posiadanie odpowiednich dokumentów.
Grupy gatunków |
Przykładowe okazy |
---|---|
krokodyle |
torebki, paski, buty, okazy wypchane |
warany |
torebki, buty, paski, okazy wypchane |
węże należące do dusicieli– np. pytony, boa, anakondy |
torebki, buty, paski, spodnie, kurtki |
korale rafotwórcze |
kawałki rafy koralowej oraz wyroby wykonane z koralowców |
przydacznie – małże z oceanów i mórz tropikalnych |
muszle i wyroby z nich |
dzikie koty – np. lamparty, oceloty, rysie, lwy, gepardy, tygrysy |
wyroby ze skór i kości, trofea myśliwskie, medycyna dalekiego wschodu |
niedźwiedzie |
skóry, czaszki, trofea myśliwskie, medycyna dalekiego wschodu |
papugi (wyjątkiem jest nierozłączka czerwonoczelna, papużka falista, nimfa i aleksandretta obrożna, które nie są chronione). |
żywe okazy hodowane w domach, jaja, pióra, okazy wypchane |
ptaki drapieżne (z wyjątkiem 4 gatunków urubu /sępników/, które należą do rodziny kondorowatych) |
pióra, jaja, wypchane okazy, żywe okazy do celów sokolnictwa |
wszystkie jesiotrokształtne, czyli np. jesiotry, z których pochodzi kawior |
kawior |
storczyki, kaktusy, wilczomlecze a także niektóre rośliny owadożerne |
żywe rośliny, bulwy, cebulki |
Dlaczego gatunki giną i są umieszczone na specjalnych listach, a ich wywóz i przywóz jest zabroniony bez odpowiednich dokumentów ?
Krokodyle, węże czy warany są zagrożone m.in. z powodu popytu na wyroby z ich skór. Turysta, który wyjeżdża na wycieczkę i widzi tego typu „pamiątki" sądzi, że ich wykonywanie jest tradycją miejscowej ludności, a wyrób jest legalny i kontrolowany. Prawdopodobnie tak było w czasach, gdy wykonywano je wyłącznie na potrzeby mieszkańców regionu.
Dzisiaj zwierzęta giną tysiącami, zabijane na potrzeby ruchu turystycznego, który doprowadził do zagrożenia ich istnienia. Pozyskiwane są z naturalnego środowiska, ponieważ jest to najprostsza i najtańsza forma czerpania korzyści.
Pamiętajmy o tym podczas wakacji.
Nie kupujmy na wycieczkach zagranicznych pamiątek wykonanych ze zwierząt, dotyczy to ich przywozu lub wywozu bez odpowiednich dokumentów.
Jak uzyskać odpowiednie dokumenty
Gatunki zagrożone wyginięciem zostały umieszczone w grupach A, B, C i D.
Przywóz okazów na teren UE
Grupa A - gatunki najbardziej zagrożone wyginięciem.
Zezwolenia na ich przywóz wydaje się sporadycznie, a obrót nimi jest pod ścisłą kontrolą. Osoba, która chce je przywieźć na teren UE, musi uzyskać komplet dokumentów. Potrzebne będzie:
- zezwolenie importowe, wydane w pierwszej kolejności przez organ administracyjny Konwencji Waszyngtońskiej kraju, do którego ma być przywieziony okaz oraz
- zezwolenie eksportowe lub świadectwo reeksportu, wydawane w drugiej kolejności przez organ administracyjny Konwencji Waszyngtońskiej państwa, z którego okaz jest wywożony.
Grupa B - gatunki, które nie są tak zagrożone jak te z grupy A, ale mogą stać się takimi, jeżeli ich obrót nie będzie kontrolowany.
Aby przywieźć do UE okazy gatunków z grupy B, należy uzyskać:
- zezwolenie eksportowe lub świadectwo reeksportu z kraju, z którego okaz jest wywożony,
- przed przywozem okazu, dodatkowo uzyskać zezwolenie importowe kraju UE, do którego chcemy przywieźć okaz.
Zezwolenia i świadectwa wystawiają organy administracyjne Konwencji Waszyngtońskiej odpowiednich państw.
Grupa C - gatunki zgłoszone przez poszczególne kraje do objęcia ochroną.
Aby je przywieźć trzeba:
- mieć odpowiedni dokument z kraju wywozu. Może to być zezwolenie eksportowe, świadectwo reeksportu lub świadectwo pochodzenia, w zależności od gatunku i kraju wywozu oraz
- wypełnić zawiadomienie o przywozie (zgłoszenie importu). Robi to osoba, która przywozi okaz.
Grupa D - gatunki, których przywóz musi być rejestrowany. W tym przypadku wystarczy jedynie wypełnić zawiadomienie o przywozie (zgłoszenie importu). Robi to osoba, która przywozi okaz.
Wywóz okazów z UE
Grupa A - aby wywieźć okaz z tej grupy, należy uzyskać zezwolenie importowe kraju, do którego będzie on wywożony i na tej podstawie, ubiegać się o zezwolenie eksportowe lub świadectwo reeksportu kraju wywozu UE. Dokument ten trzeba przedstawić organom celnym do kontroli.
Grupa B i C - do wywozu niezbędne jest zezwolenie eksportowe lub świadectwo reeksportu, wydane przez odpowiedni organ kraju wywozu UE.
Grupa D – wywóz okazów z tej grupy nie podlega ograniczeniom.
W Polsce organem uprawnionym do wydawania odpowiednich dokumentów (organem administracyjnym Konwencji Waszyngtońskiej) jest Ministerstwo Środowiska.
Kontrola Celno-Skarbowa
Obejmuje ona:
- Wszystkie wymagane dokumenty wraz z okazem. Muszą być przedstawione do granicznej kontroli celnej w chwili przywozu lub w wyznaczonych jednostkach celnych, w przypadku wywozu z terenu UE.
- Jedynie oryginały dokumentów wraz z odpowiednimi kopiami. Tylko one są uznawane przez organy celne. Przedstawienie kopii dokumentów bez oryginału (jeżeli jest wymagany) jest niezgodne z przepisami, które regulują obrót gatunkami zagrożonymi wyginięciem.
Zgłoszenie do kontroli przywożonego okazu wraz z odpowiednimi dokumentami może nastąpić jedynie na granicy UE, podczas jej przekraczania (przejścia graniczne, międzynarodowe porty lotnicze lub międzynarodowe porty morskie). Nie można tego zrobić w urzędach wewnętrznych (oprócz wyjątków określonych w przepisach).
Kary
Przewożenie, niezgodnie z przepisami, przez granicę UE okazów, które należą do gatunków zagrożonych wyginięciem jest przestępstwem - na mocy art. 128 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92 poz. 880 z późn. zm.).
Grozi za to kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat.
Przepisy dopuszczają pewne odstępstwa i wyjątki od ogólnych zasad, ale ich zastosowanie wymaga dokładnej analizy konkretnego przypadku.
Szczegółowe informacje można uzyskać w:
- Ministerstwie Środowiska – Departament Ochrony Przyrody
- Izbach Administracji Skarbowej – koordynatorzy ds. CITES
- Ministerstwie Finansów - Departament Ceł
Przepisy prawne
Przepisy dot. przewozu przez granicę UE znajdują się w:
- rozporządzeniu Rady (WE) nr 338/97 z dnia 9 grudnia 1996 r. w sprawie ochrony gatunków dzikiej fauny i flory w drodze regulacji handlu nimi,
- rozporządzeniu Komisji (WE) Nr 865/2006 z dnia 4 maja 2006 r. ustanawiającym przepisy wykonawcze do rozporządzenia Rady (WE) nr 339/97 w sprawie ochrony gatunków dzikiej fauny i flory w drodze regulacji handlu nimi,
- rozporządzenie Komisji (UE) 2023/9660 z dnia 15 maja 2023 r. zmieniające rozporządzenie Rady (WE) nr 338/97 w celu uwzględnienie zmian przyjętych na 19. posiedzeniu Konferencji Stron Konwencji o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem – lista gatunków zagrożonych wyginięciem.
Przepisy krajowe i karne, które regulują postanowienia przepisów UE:
Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92,poz. 880 z późn. zm.)